แคว้นหริภุญไชย

แคว้นหริภุญไชยลำพูน เป็นกลุ่มบ้านเมืองที่ตั้งอยู่ในเขตที่ราบลุ่มแม่น้ำสำคัญสิงสายคือ แม่น้ำปิงตั้งอยู่ทางตอนใต้ของดอยสุเทพประมาณสามสิบกว่ากิโลเมตร เป็นเมืองสำคัญและเป็นศูนย์กลางของแคว้นกับแม่น้ำวังที่มีเมืองเขลางค์นครหรือลำปางเป็นส่วนหนึ่งของแคว้น แคว้นหริภุญไชยถือได้ว่าได้ว่าเป็นกลุ่มบ้านเมืองหรือรัฐแห่งแรกๆ เอกสารตามท้องถิ่นตรงกันว่า ฤาษีวาสุเทพได้สร้างเมืองหริภุญไชยขึ้นในปี พ.ศ. 1204 ครั้นอีกสองปีจึงได้ไปเชิญพระนางจามเทวีราชธิดาของเจ้าเมืองละโว้หรือลพบุรีมาครองราชสมบัติและได้อพยพคนเมืองละโว้บางส่วนมาอยู่ในเมืองหริภุญไชย แต่ในจารึกที่พบที่เมืองมโน เขตอำเภอจอมทอง จังหวัดเชียวใหม่ กำหนดช่วงอายุได้ในช่วงระหว่าง พ.ศ. 1310-1311 สรุปได้ว่าแคว้นหริภุญไชยนั้นมีอายุเก่าแก่ไปถึงพุทธศตวรรษที่ 13-14 ศิลปะและวัฒนธรรมของแคว้นหริภุญไชยจึงเป็นศิลปะแบบละโว้ และประชาชนส่วนใหญ่ที่อาศัยอยู่จะเป็นชาวละโว้เชื้อสายมอญที่อพยพมาและชาวลัวะหรือระว้าซึ่งเป็นชนเผ่าเดิมที่อยู่มาก่อนแล้ว

สำหรับในเขตที่ราบลุ่มแม่น้ำวังนั้นถือว่าเป็นส่วนหนึ่งของแคว้นหริภุญไชยและมีเมืองเขลางค์นครเป็นเมืองสำคัญ ประวัติที่ปรากฏในตำนานกล่าวว่า พระสุพรหมฤาษีกับพรานป่าผู้มีชื่อว่าเขลางค์เป็นผู้สร้างขึ้นใน พ.ศ. 1223 และมอบให้เจ้าอินทวรหรือเจ้าอนันตยศ พระโอรสองค์แรกของพระนางจามเทวีครอบครองเมืองเขลางค์นครเป็นเมืองฐานะลูกหลวงและสำคัญรองลงมาจากเมืองหริภุญไชย (อ้างอิงจากหังสือ แผ่นดินล้านนา, สุรพล ดำริห์กุล หน้าที่ 12-17) การแต่งกายของชาวหริภุญไชย ประชากรส่วนใหญ่มีเชื้อสายมอญ (ทางเหนือเรียกว่า “เม็ง”) และชาวลัวะหรือระว้า ดังนั้นการการแต่งกายของชาวหริภุญไชย ชายนิยมนุ่งผ้านุ่งสีพื้นไม่สวมเสื้อ มีรอยสักบริเวณต้นขา ผู้หญิงนุ่งซิ่นสีพื้นถ้าในช่วงงานพิธีกรรมก็จะนุ่งซิ่นมีลายขวางบนตัวซิ่น มีผ้าสไบสีพื้นพันอกไว้ แต่ถ้าเวลาทำงานปกติไม่นิยมพันผ้าสไบมีแต่นุ่งซิ่นเท่านั้น ผมไว้ยาวทั้งชายและหญิงผู้ชายนิยมโพกศีรษะ

(อ้างอิงจากหนังสือ 30 ชาติในเชียงราย, บุญช่วย ศรีสวัสดิ์ หน้าที่ 179 -183)